काली, मृत्यु र निस्तारको चिन्ह

कालीलाई प्रायः मृत्युको देवी भनेर चिनिन्छ, तर अधिक  सही शब्द  संस्कृत  शब्द काल  बाट आउँदछ जसको अर्थ समय हो । कालीको प्रतिमाहरू डरलाग्दो हुन्छ  किनकि उनलाई अक्सर टाउकोको हार र काटिएको हातहरुको  जामा अथवा फराक  लगाएर चित्रित गरीन्छ र रगत बगिरहेको, ताजा काटिएको टाउको, एउटा खुट्टा लम्पसार परेको श्रीमान्  शिवको शरीरमा । कालीले हामीलाई मृत्युको अर्को कथा हिब्रू वेद – बाइबलमा बुझ्न मद्दत गर्दछ।

काली पीडित लम्पसार परेको शिवमा काटिएको टाउको र अंगहरूले सजिएकि

कालीको पौराणिक कथाले बताउँछ कि दानव-राजा महिषासुराले देवताहरूको बिरूद्ध युद्धको धम्की दिए।  त्यसैले उनीहरूले कालीलाई तिनीहरूका सारबाट सिर्जना गरे। कालीले क्रुद्ध हुँदै निर्दयी तरिकाले  राक्षसी सेनाको ठूलो  रक्तपात गरिन  र उनको मार्गमा भएका सबैलाई नष्ट गरिन्। उनको  युद्धको चरमोत्कर्ष  राक्षस-राजा महिषासुरसँगको युद्ध थियो जसलाई उनले एक हिंसात्मक भिडन्तमा नष्ट गरिन्। कालीले आफ्ना विपक्षीहरूलाई रक्तपातपूर्ण शरीरका भागहरूमा परिणत गर्दै नष्ट पारिन । तर उनीलाई  सबै रगतले  उत्तेजक बनायो कि  उनले  मृत्यु र विनाशको बाटोलाइ रोक्न सकिनन । देवताहरूले उनलाई कसरी रोक्न सकिन्छ भन्ने कुरा थाहा थिएन जबसम्म शिव युद्धभूमिमा स्वेच्छाले  गतिहीन  भएर लम्पसार परेनन ।  त्यहि बेला आफ्ना मृत विरोधीहरूको टाउको र हातले सुशोभित कालीले प्रवण शिवमा एउटा खुट्टा राखिन् र उनलाई हेरिन् त्यसपछि उनी आफ्नो होशमा फर्कीन र विनाशको अन्त्य भयो।

हिब्रू वेदमा निस्तारको विवरणले काली र शिवको कथा दर्पण गर्दछ। निस्तारको कथनमा एक स्वर्गदूतको अभिलेख छ जसले कालीले जस्तै एउटा दुष्ट राजाको सामना गर्न व्यापक मृत्यु ल्यायो। जसरि कालीलाई रोक्न जसरी शिवले  स्वैच्छाले कदम चलाए,  यो  मृत्युको दूतलाई कुनै पनि घरबाट रोक्नको लागि निर्दोषको बलिदान गरिएको  थियो । जहाँ असहाय भेडाको बलिदान गरिएको छ। महात्माहरूले हामीलाई बताउँछन कि यस काली कथाहरूको अर्थ अहंकारमाथीको विजयसँग सम्बन्धित छ। निस्तारको कथनको अर्थ नासरतका येशू आउने घटनालाई – येशू सत्संग – लाई औंल्याएर र आफ्नो अहंकार त्यागेर हाम्रो तर्फबाट आफूलाई बलिदान दिएर पनि आफ्नो नम्रता दर्शाउनु हो। निस्तारको कथा जान्न लायकको छ।

निस्तार चाडको स्थापना

हामीले हेर्यौं कि कसरी ऋषि अब्राहम द्वारा उसको पुत्र इसहाकको बलिदान येशूको बलिदान तर्फ संकेत गर्द थियो। अब्राहमको मृत्यु पश्चात्, उसको पुत्र इसहाकको वंशज, जसलाई अहिले इस्राएली भनि पुकारिन्छ, एउटा ठूलो सँख्याको जाति बनेका थिए तर साथै उनीहरु मिश्रमा दास बनेका थिए।

अब हामी एउटा निकै नै ठूलो नाटकीय संघर्षमा आउद छौँ त्यो एउटा व्यक्ति जसलाई मोशा भनिन थियो, द्वारा केन्द्रित छ र जसको उल्लेख हिब्रू वेद बाइबलको प्रस्थान नामक पुस्तकमा लिपिबद्ध छ। यसको नाम यसकारण यस्तो छ किनकी यसमा यो वृतान्त पाइन्छ कि कसरी मोशा अब्राहमको 500 वर्ष पश्चात्, लगभग 1500 ईसा पूर्वमा इस्राएलिहरुको मिश्रको दासत्व बाट निक्लेर आए। मोशाको सृष्टिकर्ता परमेश्‍वर (प्रजापति) द्वारा आज्ञा दिइएको थियो कि उनी मिश्र फारो (शासक) को सामना गरुन र त्यसको परिणाम मोशा र फारोको इच्छाहरुमा प्रतिस्पर्धाको रूपमा निक्लियो। यस प्रतिस्पर्धाले मिश्रको विरोधमा दस विपत्तिहरु वा प्रकोपहरुलाई पनि उत्पन्न गर्यो। तर फारो मिश्रीहरू लाई छोडी दिनको लागि सहमत भएनन त्यसैले परमेश्‍वर 10औं र अन्तिम विपत्ति उनीहरुमाथि ल्याउदै हुनुहुन्थ्यो। तपाईं 10औं विपत्तिको पूरै वृतान्तलाई यस लिंकमा यहाँ प्रस्थानमा पढ्न सक्नु हुन्छ किनभने यहाँ तल दिएइको विवरणले तपाईंको सहायता गर्ने छ।

परमेश्‍वर द्वारा 10औं विपत्तिको आज्ञा यो थियो कि मृत्युको दूत (आत्मा) मिश्रको प्रत्येक घरको अगाडी बाट निस्किने छ। त्यस देशको पूरै भूमिमा एउटा विशेष रात्रिमा प्रत्येक पहिलौटे त्यी सबै मानिसहरुको घरहरुलाई छोड़र मर्ने छन जहाँ निर एउटा भेडाको बलिदान गरिनेछ र त्यसको रगतलाई उसको घरको द्वारमा लगाएको हुनेछ। फारोको विनाश उसको पुत्र र उसको सिंहासनको उत्तराधिकारीलाई मारेर हुनेछ, यदि उसले आज्ञा पालन गर्दैन र भेडाको रगतलाई द्वारमा लगाउदैन। र मिश्रको प्रत्येक घर पहिला जन्मेको पुत्रलाई गुमाउने छ यदि त्यसले भेडाको बलिदान न गरि र त्यस रगतलाई द्वारको माथि लगाउदैन। यस प्रकार मिश्र राष्ट्रले संकटको सामना गर्ने छ।

तर त्यो घर जहाँ निर एउटा भेडाको बलिदान गरि र त्यसको रगत द्वारमाथि लगाएकाहरु को लागि यो प्रतिज्ञा दिइएको थियो कि यस्तो प्रत्येक घर सुरक्षित रहनेछ। मृत्युको दूतले त्यस घरलाई छोडी दियो। यस प्रकारले त्यस दिनलाई निस्तार-चाड भनि पुकारिएको थियो (किनकी मृत्युले त्यी सबै घरहरुलाई छोडी दिएको  थियो जहाँ निर द्वारहरुमा रगतलाई लगेका थिए)।

निस्तार-चाडको चिन्ह

अब जसले यस कहानीलाई सुनेका छौ मानौ कि द्वारहरुमा लागेको रगतको निशान मृत्युको दूतको लागि निशान थियो। तर 3500 वर्ष पहिले लेखिएको वृतान्तमा जिज्ञासाले भरिएको विवरणको माथि ध्यान दिऊ।

परमेश्‍वरले मोशालाई भन्नुभयो…. “…म परमप्रभु हुँ। तिमीहरु बसेको घरहरुमा त्यो [निस्तार-चाडको भेडा] रगत तिमीहरुको निम्ति

तिमीहरुको लागि चिन्ह हुनेछ; अर्थात् जब म त्यो रगत देख्ने छु तब तिमीहरुलाई चाहिँ छोडी दिनेछु। (प्रस्थान 12:13)

यद्यपि परमेश्‍वर द्वारको माथि रगतलाई हेर्दै हुनुहुन्थ्यो, र जब उहाँले त्यसलाई देख्नु हुनेछ तब मृत्यु त्यस घरलाई छोडी दिनेछ, रगत परमेश्‍वरको लागि चिन्ह थिएन। यो निकै नै स्पष्टता संग भन्दछ, कि रगत ‘तपाईंको लागि एउटा चिन्ह’– अर्थात् मानिसहरुको लागि चिन्ह थियो। यो साथै नै हामी सबैको लागि पनि चिन्ह हो जसले यस वृतान्तलाई पढ्छन्। तर कसरी यो एउटा चिन्ह हो? एउटा महत्वपूर्ण सुराग यो हो कि यस घटना घटित हुनु पश्चात् परमेश्‍वरले उनीहरुलाई यो आज्ञा दिनुभयो:

यस कारण त्यो दिन तिमीहरुले पुस्तौं सम्म एउटा रही रहने विधि स्वरूप मान्नु। जब तिमीहरु परमप्रभुले प्रतिज्ञा गरेर दिनु भएको देश पस्ने छौँ… तब तिमीहरुले यो चाड मान्नु… यो परमप्रभुको निस्तार-चाडको बलिदान हो (प्रस्थान 12:17)

इस्राएलिहरुलाई प्रत्येक वर्षको त्यसै दिन निस्तार-चाड मनाउने आज्ञा दिइएको थियो। यहूदी पात्रो, चन्द्रमा आधारित पात्रो हुनुको कारण, पश्चिमी पात्रो भन्दा थोरै भिन्न छ, यदि तपाईं यसको आंकलन पश्चिमी पात्रो अनुसार गर्नु हुन्छ भने तब तपाईंले यस्तो पाउनु हुन्छ कि वर्षमा दिनहरुको गिन्ती प्रत्येक वर्ष परिवर्तित हुदै जाद्छ। तर आजको दिन पनि, लगभग 3500 वर्ष पश्चात्, यहूदी मानिसहरु निरन्तर  निस्तार-चाड अर्थात् पर्वलाई प्रत्येक वर्ष त्यही दिन दिइएको आज्ञा पालन गर्दै त्यस घटनाको स्मृतिमा मनाउद छन्।

निस्तार-चाडको चिन्ह प्रभु येशूको तर्फ संकेत गर्दै थियो

र इतिहासमा यस पर्वको खोजी गर्दा हामी केहि आसाधारण कुराहरुलाई नोट गर्न सक्छौं। तपाईंले यो सुसमाचारहरुमा पनि ध्यानले नोट गर्न सक्छौं कि जहाँ निर यो येशूलाई पक्राउमा पर्नु र परिक्षामा पर्नु (प्रथम निस्तार-चाडको विपत्तिको 1500 वर्ष पश्चात्) को विवरणहरुलाई उल्लेख गरेको छ:

“तब तिनीहरुले येशूलाई… रोमी सम्राट [पिलातस] को महल मा लागे… तर बितुलीएर निस्तार-चाडको भोज खान पाउदैनौं भनेर डरले तिनीहरु महल भित्र पसेन्न”… [पिलातस]ले [यहूदी अगुवहरुलाई] भने “…निस्तार-चाडमा एक जना मैले तिमिहरुक्को निम्ति छोडी दिने तिमीहरुको प्रथा छ। अत: त के तिमीहरु चाहन्छौँ,  कि ‘यहूदिहरुक राजा’ लाई छोडीदिऊँ?” तब तिनीहरुले फेरी यसो भन्दै कराए, “यसलाई होइन…” (यूहन्ना 18:28, 39-40)

दोस्रो शब्दहरुमा, येशूको पक्राई पछि र कूस्रीकरणको लागि यहूदी पात्रो अनुसार ठीक निस्तार-चाडको दिन मा नै पठाईएको थियो। येशूलाई दिइएको एउटा शिर्षक मध्य एउटा यो थियो

भोलिपल्ट यूहन्नाले येशूलाई आफुतिर आइरहनुभएको देखेर भएँ, “हेर, संसारको पाप उठाई लैजाने परमेश्‍वरका थुमा। उनी उहाँनै हुनुहुन्छ जसको विषयमा मैले भनेको थिए, ‘म पछि एक जना मानिस आउनु हुनेछ, जो म भन्दा उच्च हुनुहुन्छ, किन भने उहाँ म भन्दा अघिबाटै हुनुहुन्थ्यो’” (यूहन्ना 1:29-30)

यहाँ निर हामी हेर्न सक्छौ कि कसरी निस्तार चाडको नाटक हाम्रो लागि एउटा चिन्ह हो। येशू, ‘परमेश्‍वरको भेडा’ लाई वर्षको ठीक त्यसै दिन  क्रूसित (अर्थात् बलिदान) गरिएको थियो जब सबै यहूदी प्रथम निस्तार चाडको स्मरणमा भेडाको बलिदान गर्दथे जो 1500 वर्ष पहिले घटित भएको थिए। यो दुइ छुट्टिहरुले वार्षिक समयको व्याख्या गर्दछ जुन प्रत्येक वर्ष – समान्तर रूपमा घटित हुँदछ जसमा हामीहरुले कम नै ध्यान दिन्छौ र यहाँ सम्म कि धेरै कम सोध्छौ कि ‘किन’ यस्तो घटित हुन्छ? यहूदिहरुको निस्तार-चाड प्रत्येक वर्ष लगभग त्यसै समय घटित हुन्छ जब ख्रीष्टियनको ईस्टर पर्व आउद – आफ्नो पात्रोलाई जाचँ गरुन। (प्रत्येक 19औ वर्षको एउटा  महिनामा विचलन यहूदिहरु पात्रोको चन्द्र-आधारित लीप वर्षको चक्रको कारण हुन्छ)। त्यसैले नै ईस्टर अघि को तर्फ बढ्द छ किनकी यो निस्तार-चाडको माथि आधारित छ र निस्तार-चाडको समय यहूदी पात्रो द्वारा निर्धारित हुँदछ जुन वर्षको गणना पश्चिमी पात्रो भन्दा भिन्न रूपमा गर्दछ।

अब एक मिन्टको लागि यो विचार गरौ ‘चिन्ह’ ले के गर्दछ। तपाई केहि चिन्हहरुलाई तल यहाँ निर हेर्न सक्नु हुन्छ।

व्यावसायिक चिन्हहरुले हामीलाई मैक्डोनाल्डस् र नाईकलाई  सोच्नको लागि मजबूर गर्दछन

झंडा वा ध्वजा नेपालको चिन्ह वा प्रतीक हो। हामी केवल एउटा सिधुरी र एउटा निलो पट्टीलाई नै त्रिकोणको रूपमा मात्र न ‘हेरौ’। होइन, जब पनि हामी झन्डालाई हेर्दछौं, हामी नेपाललाई सोच्छौ। ‘सुनौलो चापको आकार’ हामीलाई मैक्डोनाल्डस् लाई सोच्न मजबूर गर्दछ। टेनीस खिलाड़ी नाडॉल को टाउकोमा बँधीएको पट्टीमा दिएको चिन्ह

‘✔’नाईकको लागि सोच्नमा मजबूर गर्दछ। नाईकले चाहन्छ कि हामी उनीहरुको बारेमा सोचौ जब पनि हामी नाडॉलको टाउकोमा बाँधेको पट्टीमा दिएको चिन्हलाई देख्दछौँ। दोस्रो शब्दमा, चिन्ह हाम्रो मनहरुको लागि यस्तो संकेत हो जसले हाम्रो सोचलाई इच्छित गरिएको वस्तुको तर्फ निर्देशित गर्दछ।

हिब्रू वेदको प्रस्थान मा दिइएको निस्तार-चाडको वृतान्त स्पष्ट रूपले यो भन्दछ कि चिन्ह मानिसहरुको लागि दिइएको थियो, न कि सृष्टिकर्ता परमेश्‍वरको लागि (यद्यपि त्यो अहिले पनि रगतको तर्फ हेर्नु हुनेछ र यदि उहाँले यसलाई त्यस घरहरुमा देख्नु हुनेछ तब उनीहरुलाई छोडी दिनु हुनेछ)। कुनै पनि दिइएको चिन्ह जस्तै, जब हामी निस्तार-चाडको तर्फ हेर्दछौँ तब त्यो हाम्रो मनहरुको सोच बाट के इच्छा राख्दछ? भेडाको बलिदानको उल्लेखनीय समय त्यही दिन थियो जुन दिन येशूको बलिदान भएको थियो, त्यसैले येशूको बलिदान तर्फ एउटा संकेत गर्ने  हुनु पर्दछ।

यसले हामीलाई मनहरुमा त्यसै गरी कार्य गर्दछ जस्तै मैले तल दिइएको चित्रमा देखेको छु। चिन्ह यहाँ निर येशूको बलिदानको तर्फ संकेत गर्नको लागि दिइएको थियो।

निस्तार-चाड प्रति येशूको बलिदानको त्यस समयमा घटित हुने एउटा चिन्ह थियो

प्रथम निस्तार-चाडको समय भेडाको बलिदान भएको थियो र रगत लगाएको थियो ता कि मानिसहरुलाई बचाउन सकिओस। र यस प्रकार, यो चिन्ह येशूको तर्फ हामीलाई यो बताउनको लागि संकेत गर्दछ कि, ‘परमेश्‍वरको भेडा’ मृत्युको लागि बलिदान हुनको लागि दिइएको थियो र उहाँको रगत बगाईयो ता कि हामीले जीवनलाई प्राप्त गर्न सकौं।

हामीले अब्राहमको चिन्ह लेखमा देखेका थियौं जुन स्थानमा अब्राहमको परीक्षा उसको पुत्रलाई मोरीयाह पहाड़को माथि बलिदान द्वारा गरिएको थियो। त्यहि निर एउटा भेडालाई मारिएको थियो ता कि अब्राहमको पुत्र जीवित रहोस। मोरीयाह पहाड़

ठीक त्यही स्थान थियो जहाँ निर येशूको बलिदान भएको थियो। यो चिन्ह हामीलाई त्यस स्थान को तर्फ संकेत गर्दै उहाँको मृत्युको अर्थलाई ‘हेर्न’ को लागि दिइएको थियो। निस्तार-चाडमा हामीले एउटा अर्को सूचकलाई वर्षको ठीक त्यही दिन लाई येशूको बलिदान तर्फ संकेत गरेको पाइन्छ। एक पटक फेरी भेडाको बलिदानको उपयोग – यो देखाउनको लागि गरिएको थियो कि यो येशूको बलिदान तर्फ संकेत गर्दै- घटनाको एउटा संयोग मात्र होइन। दुई भिन्न तरीकाहरुले (स्थानद्वारा र समयद्वारा) पवित्र हिब्रू वेदमा दिइएको दुई अति महत्वपूर्ण पर्व येशूको बलिदानको तर्फ स्पष्ट संकेत गर्दछ। म इतिहासमा कुनै पनि अन्य व्यक्तिको बारेमा सोच्न सक्दिन कि जसको मृत्युको प्रतिछाँया यस प्रकारले नाटकीय तरीकामा यसरी समानताहरुको साथ दिइएको छ। के तपाईंले सोच्न सक्नु हुन्छ?

यो चिन्ह यसकारण दिइएको थियो कि हामी त्यस निर्धक्क हुन् सकौं कि येशूको बलिदान वास्वतमा परमेश्‍वरको तर्फबाट योजनाबद्ध र ठहराइएको थियो। यो उदाहरणको रूपमा दिइएको छ ता कि हामी यो कल्पना गर्न सकौं कि कसरी येशूको बलिदानले हामीलाई मृत्युबाट बचाउदछ र पापबाट शुद्ध गर्दछ– परमेश्‍वरको तर्फबाट त्यी सबैलाई दिइएको उपहार हो जसलाई सबैले प्राप्त गर्न सक्छौं।